RESAVSKI KRAJ
Resava je geografska oblast je koja se u dužini od oko 60 km i širini od oko 30 km prostire između reke Velike Morave i obronaka Kučajskih planina.
Oblast Resavu po celoj dužini preseca istoimena reka Resava, koja izvire na obroncima Beljanice i sa brojnim pritokama uliva se u Veliku Moravu.
U Resavskom kraju možete posetiti razne kulturno-istorijske i prirodne znamenitosti.
DESPOTOVAC
Sveti Despot Stefan Lazarević je bio izuzetna figura svoga vremena. Rođen 1377. godine kao sin kneza Lazara i kneginje Milice. Bio je veoma obrazovan sa posebnim darom za besedništvo, diplomata i vizionar. Rečiju, široko obrazovan i humanistički usmeren vladar. Stefan Lazarević je bio srpski knez od 1389. do 1402. godine, i despot od 1402. do 1427. godine.
Despotovac se prvi put pominje 1381. godine, kao selo Vojinci (Vojnik) u povelji darovnici knez Lazara, kojom osniva manastir i vlastelinstvo Svetog Uspenja Gospodnjeg u Ravanici. U vreme petovekovne Turske vladavine, Despotovac je obično selo po imenu Vojnik. Selo je delilo sudbinu ostalih Resavskih sela: naseljavano i raseljavano, dočekalo je oslobođenje od turaka. U austrijskim spisima iz 1783. godine Vojnik (Despotovac) ima 30 hrišćanskih kuća. Ime Despotovac dobija 1882. godine po odluci kneza Milana, a u čast Despota Stefana Visokog, kada je i proglašen varošicom. Sama varošica ima 5.034 stanovnika.
U gradu postoji Narodna biblioteka “Resavska škola”. Sa radom je počela 1966. godine i danas ima oko 34.000 naslova. Biblioteka se bavi organizacijom kulturnih aktivnosti, a od 1993. i izdavačkom delatnošću.
Na tlu Despotovca iznad banje nađeni su rimski novac, strelice i cigle.
BELJANICA
Beljanica svojim preko 1000 m visokim bilom razdvaja Homolje od Resave. Najviši vrh planine je 1339 m. Kraški sastav je uzrokovao prisustvo mnogobrojnih vrtača, jama, uvala i pećina. Centralna visoravan je uglavnom gola, a padine su pokrivene bukovim i hrastovim šumama, koje su povremeno prašumskog tipa. U senkama velikih stabala ima dosta pečuraka, naročito vrganja. Moguće je da je Beljanica dobila ime zbog golih belih stena koje iznad gustih, tamnih šuma blješte na suncu. Izvora ima dosta, ali uglavnom na nižim delovima planine. Brojne su pastirske kolibe, ali stalnih naselja nema.
U sklopu Beljanice nalazi se jedinstvena bukova šuma u Srbiji, Vinatovača. Ona predstavlja najbolje očuvan i po sastavu veoma karakterističan deo masiva. Prašumske je strukture, sa veoma oblikovanim stablima, izvanrednim vitalnim podmlatkom i kao takav proglašen je strogim prirodnim rezervatom.
VODOPAD "VELIKI BUK"
Izvor Veliko vrelo i vodopad Veliki buk nalaze se u podnožju planine Beljanice. Zaštićeni su Uredbom Vlade Republike Srbije 1995.godine, kao Spomenik prirode Lisine koji predstavlja osobenu znamenitost fonda geo nasledja Srbije.
Veliko vrelo pripada malobrojnoj grupi snažnih nekaptiranih kraških izvora i ističe se kao izuzetan primer gravitacionih vrela, dok vodopad predstavlja jedinstvenu pojavu među akumulativnim bigrenim vodopadima Srbije.
Izvorište sa vodotokom i vodopadom predstavlja geomorfološko-hidrološki kompleks živopisne lepote i vrednosti naučnog, obrazovnog i kulturnog značaja, te predstavlja prirodno dobro nacionalnog ranga.
Veliko vrelo izbija u vrhu kotline pod vertikalnim odsecima Radoševe pećine. Voda ističe u dnu dugačkog sipara između velikih krečnjačkih blokova u vrhu kratke i plitke dolinice. Nekada su vode velikog vrela pokretale vodenice i valjavice za sukno.
VODOPAD "PRSKALO"
Prskalo, vodopad na južnom Kučaju, stvorila je najmaštovitija igra vode i krečnjaka. I on se nalazi pored samog puta koji od Resavice vodi ka Čestobrodici. Nevolja je što je to šumski put i što je u periodu najveće aktivnosti vodopada praktično neprohodan. Leti, kada bukove šume južnog Kučaja postanu pravi raj, voda niz bedem od sige samo stidljivo kaplje. Visok je oko 15 metara, vrlo je siromašan vodom čak i u proleće kada ima vode, mada nikada ne presuši.
Vodopad Prskalo, kao da je čovek svojom rukom napravio i ostavio ga na mestu koji je blizu pored puta da mogu svi da ga vide, a opet dovoljno daleko da retko ko prođe. Prizor na kome se oči odmaraju, a pogled ka vrhu brzo završi u malom viru koji Prskalo sa malo buke već godinam vaja. Izvor reke Nekudovo nalazi se odmah iznad vodopada Prskalo na nekih 70 metara. Interesantno je da reka Nekudovo ovde izvire a nestaje, tačnije ponire na pola puta prema Resavici odakle se nakraćim putem i stiže do ovog vodopada. Mesto na kome Nekudovo ponire zove se "Uviralo". I za "Uviralo" i za "Prskalo" postoji tabla tik ispred same lokacije.
RESAVSKA PEĆINA
Resavska pećinaNajpoznatiji turistički objekat svakako je Resavska pećina, koju godišnje poseti oko 50.000 ljudi. To je inače prva uređena pećina u Srbiji, koja preko 30 godina u svoja nedra prima sve ljubitelje prirodnih lepota.
Resavska pećina je jedinstven speleološki objekat. Otkrivena je 1962.godine, nakon 10 godina ispitivanja i uređivanja otvorena je za posetioce 22.aprila 1972.godine. Istraživanja su izvodili speleolozi iz Novog Sada i Beograda na čelu sa prof.dr. Jovanom Petrovićem. Ispitano je oko 4.500 metara hodnika, prohodna staza za posetioce je duga 800 metara.
Spiralna staza kojom se kreću posetioci prolazi kroz 8 dvorana smeštenih u dva nivoa.
MANASTIR MANASIJA
Manastir Manasija je jedan od najznačajnijih spomenika srpske srednjevekovne kulture i pripada Moravskoj stilskoj grupi. Manastir je zadužbina Despota Stefana Lazarevića i izgrađena je između 1407. i 1418. godine. Odmah po osnivanju Manasija je postala kulturni centar despotovine. Resavska književna škola bila je čuvena po svojim prepisima i prevodima i posle pada despotovine-kroz ceo 15. i 16. vek.
Manastirski kompleks se sastoji od crkve, trpezarije i utvrđenja sa 11 kula, od kojih se najveća – DONŽON, ili Despotova kula, nalazi severno od crkve. Manastir Manasija je za vreme svog postojanja puno puta pustošena i razarana. Većina fresaka je nepovratno propala, a mozaik je samo delimično sačuvan. U donjim zonama pevnica očuvani su veličanstveni Sveti ratnici, a u gornjim scenama iz života Gospoda Isusa Hrista i njegove priče iz Jevanđelja. U oltarskoj apsidi naslikano je pričešće apostola i povorka Svetih otaca, među kojima i prvi srpski apostol – Sveti Sava.
Republički zavod za zaštitu spomenika kulture odpočeo je obimne konzervatorško-restauratorške radove 1956. godine, koji su još uvek u toku. 2006. godine – tokom restauracije unutrašnjosti crkve i prilikom podizanja poda, izvršeno je iskopavanje moštiju Svetog Despota Stefana.
MUZEJ UGLJARSTVA - SENJSKI RUDNIK
Senjski Rudnik, osnovan 1853.godine, najstariji je aktivni rudnik mrkog uglja u Srbiji i predstavlja najstariju očuvanu industrijsku oblast. U periodu od izgradnje železnice 1892. godine, koja je povezala ovaj rudnik uglja sa centralnom Srbijom, do početka II svetskog rata 1941.godine, Senjski Rudnik je bio jedna od najperspektivnijih oblasti u zemlji.
Nalazi se u istočnoj Srbiji, 150 km od Beograda u opštini Despotovac. Okružen je planinama i brdima bogatim bukovom, hrastovom i borovom šumom, kao i planinskim rekama. Ovaj bajkoviti pejzaž u blizini je čuvenih srednjevekovnih manastira Manasije i Ravanice, arheoloških lokaliteta iz rimskog perioda Idimum i Horeum Margi, prelepih pećina, vodopada i termalnih izvora.
Senjski Rudnik kao rudarski kompleks zanimljiva je mešavina žive istorije i savremenog rudarstva. Kompleks se sastoji iz Aleksandrovog potkopa, najstarijeg rudarskog okna izgrađenog 1853.godine i pomoćnih zgrada: upravna zgrada sagrađena 1860.godine, radionica i kovačnica sagrađena 1922.godine i centralnog magacina izgrađenog 1930.godine, u kome se danas nalazi zgrada Muzeja ugljarstva.
U sastavu rudarskog kompleksa nalazi se i danas aktivno rudarsko okno jame “Senjski Rudnik” izgrađeno je 1898.godine. U periodu između 1922. i 1925.godine ovo rudarsko okno bilo je opremljeno gvozdenim izvoznim tornjem, umesto starog drvenog tornja, i parnom mašinom proizvedenom 1872.godine. Parna mašina je u Senjski Rudnik doneta iz rudnika Vrdnik (Fruška Gora), u dobrom je stanju i još uvek radi.
Rudarsko naselje Senjski Rudnik izgrađeno je na šumovitim brdima iznad kompleksa rudnika uglja. Naselje je tipično za industrijske zajednice kasnog 19. i ranog 20.veka, a očuvane su stambene zgrade, škola, Dom kulture, crkva, zgrada železničke stanice, restoran i bolnica.
U ovakvom jedinstvenom industrijskom pejzažu četiri objekta koriste se kao deo muzejskog kompleksa: upravna zgrada iznad Aleksandrovog potkopa, radionica, Muzej ugljarstva i izvozni toranj sa parnom mašinom. Na prostoru između ovih zgrada nalazi se park sa teškim mašinama i velikim predmetima korišćenim u rudarskim oknima Senjskog Rudnika i drugih rudnika Srbije.
Zgrada centralnog magacina adaptirana je 1980.godine i od tada se koristi kao jedinstveni tehnički muzej ugljarstva u Srbiji, koji prezentuje predmete i istoriju Senjskog Rudnika i drugih srpskih rudnika uglja i rudarskih naselja, od Rimskog perioda do današnjih dana.
Stalna postavka Muzeja ugljarstva sastavljena je od zbirki rimskih i srednjevekovnih rudarskih alatki, rudarskih lampi, rudarskog alata i mašina 19. i 20.veka, rudarskih uniformi, umetničkih dela i izuzetne kolekcije originalnih fotografija sa početka 20.veka.
Juna 2009.godine započela je realizacija projekta rehabilitacije Senjskig Rudnika i transformacija Muzeja ugljarstva u savremeni nacionalni centar nasleđa. Projekat podržava ministarstvo kulture Republike Srbije, Evropska Unija i Savet Evrope.
PARK MAKETA - DESPOTOVAC
Park maketa je jedinstvena turistička ponuda, ne samo opštine Despotovac, već i cele Srbije.
Nalazi se na izlazu iz Despotovca prema Resavskoj pećini, sa leve strane regionalnog puta i trenutna postavka su srednjovekovni srpski manastiri, izrađeni u razmeri 1:17 u odnosu na objekte u stvarnoj veličini.
Makete su urađene kao savršena kopija crkava u realnosti.
Park je otvoren za posetioce u periodu od 1.aprila do 1.novembra svake godine sa radnim vremenom od 10:00 do 18:00 sati.
Obezbeđen je parking, a u sklopu parka radi kafe bar sa bezalkoholnim pićima.
Zimski dan u Lisinama, januar 2016.godine
"Despotovac za poneti" , april 2016.godine, autori Irina Ivić i MIlan Srdić, novinari RTS-a